Introductie informatieverplichting boete in strijd met strafrechtelijke waarborgen

In de ‘Fiscale verzamelwet 2025’ wordt een nieuwe wettelijke bepaling voorgesteld waarmee (afdwingbaar?) informatie kan worden opgevraagd die uitsluitend voor het opleggen van een boete relevant is. Dit voorstel was opengesteld voor reacties (consultatie).

In het voorstel wordt gesuggereerd dat die verplichting nu ook al zou bestaan en ‘alleen maar’ wettelijk wordt vastgelegd en verduidelijkt – wie kan daar op tegen zijn, niet waar?

Problematisch gelet op zwijgrecht / nemo tenetur

Dat de verplichting nu al zou bestaan, is echter op zijn zachtst gezegd discutabel. Maar los van een wettelijke grondslag deugt een dergelijke verplichting niet met de waarborg om jezelf niet te hoeven belasten (waaronder het zwijgrecht).

Zwijgrecht strekt zich ook uit tot bescheiden. Alleen in zeer specifieke omstandigheden mag belastende informatie bij een belastingplichtige worden opgevraagd. De vraag moet gaan om concrete documenten én bekend moet zijn dat betrokkene over die stukken beschikt. En dit geldt in het kader van de vaststelling belastingheffing. Dergelijke stukken gelden als ‘onafhankelijk van de wil bestaand’ waardoor ze niet onder de bredere noemer van het zwijgrecht vallen.

Sinds het Hoge Raad arrest 8 april 2022 heeft de Belastingdienst een verzwaarde bewijslast bij boetes. Via dit schuldonderzoek lijkt hij die last weer bij de beoogde boeteling proberen te leggen. “Ik moet bewijzen dat jij fout zat, dus moet jij me het bewijs daarvoor tegen jezelf aanleveren.” Zoiets.

Commentaar NOvA

De adviescommissie belastingrecht van de Nederlandse Orde van Advocaten heeft commentaar geleverd op het consultatie-wetsvoorstel. Het probleem met het voorstel ziet volgens ‘mijn’ commissie op drie punten:

a) dwang

b) geen belang voor belastingheffing

c) geen waarborgen

a) dwang

Onduidelijk is hoe in het voorstel ervoor wordt gezorgd dat iemand niet wordt gedwongen om aan zijn eigen veroordeling – een boete wordt ook als veroordeling gezien. Hoeveel dwang wordt uitgeoefend (een kleine boete? Dreiging met strafvervolging?) maakt uit voor de vraag of de waarborg wordt geschonden.

b) geen belang voor belastingheffing

Het Europese mensenrechtenhof (EHRM) is soepeler wanneer het gaat om informatie die belastingdiensten nodig hebben. Anders zou het systeem van belastingheffing onmogelijk worden gemaakt, is de gedachte. Maar als het alleen nog maar om de boete gaat, is de heffing dus juist niet meer relevant.

Helemaal gecompliceerd wordt het als iemand weigert documenten te geven die zichzelf zouden belasten en vervolgens voor die weigering stafrechtelijk wordt vervolgd.

c) geen waarborgen

Naar waarborgen is niet gekeken in het voorstel. Wie mag een dergelijk boeteonderzoek uitvoeren? Wanneer is er genoeg boete-verdenking? Worden belastingplichtigen op hun zwijgrecht gewezen?

Advies NOvA zie: https://www.internetconsultatie.nl/fiscaleverzamelwet2025/reactie[NOvA]

Commentaar NOB

Ook de NOB ziet de nodige problemen. Zo zou te snel informatie als wilsonafhankelijk worden bestempeld, ook als het bijvoorbeeld gaat om opvattingen vastgelegd in onderlinge communicatie. Verder zouden met invoering van deze bepaling ook adviezen die nu juist niet hoeven worden verstrekt – adviseurs hebben een zogenaamd ‘informeel verschoningsrecht’ – onder het boeteonderzoek toch kunnen worden afgedwongen. Al met al de nodige gevolgen die misschien ook niet bedoeld maar in elk geval niet wenselijk zijn.

Advies NOB zie: Fiscale verzamelwet 2025: aanpassing van het boetesysteem voorgesteld

Conclusie

Het wetsvoorstel is zeer onwenselijk omdat het niet goed doordacht lijkt en allerlei waarborgen mist. Het zal pas behandeld worden na de verkiezingen, maar nog beter zou zijn als het voorstel wordt ingetrokken.